In 2023 transformeerde een verlammende droogte verschillende meren in het Braziliaanse Amazone-regenwoud in dodelijke ovens, waardoor de temperatuur hoger werd dan die in typische bubbelbaden. Het Tefémeer bijvoorbeeld steeg tot een verzengende temperatuur van 41°C (105,8°F). Deze verzengende omstandigheden veroorzaakten een massale uitsterving van het waterleven: meer dan 200 dolfijnen, talloze vissen en een onnoemelijk aantal andere wezens kwamen om.
Deze tragedie staat niet op zichzelf. Van koraalriffen die in de oceanen van de wereld verbleken tot de massale sterfgevallen onder olifanten in Afrika: de wilde dieren op aarde worden steeds vaker geconfronteerd met verwoestende sterftegebeurtenissen die verband houden met de klimaatverandering.
De samenloop van factoren die deze meren in dodelijke vallen veranderden, was alarmerend nauwkeurig. Volgens hydroloog Ayan Fleischmann, die de catastrofe voor het Braziliaanse Mamirauá Instituut voor Duurzame Ontwikkeling onderzocht, zorgden ongebruikelijk lage windsnelheden in combinatie met ondiepe meren ervoor dat zonnestraling het water meedogenloos verhitte. De lucht bleef elf dagen lang onbewolkt, wat het effect versterkte, terwijl wazig water nog meer zonlicht absorbeerde.
Fleischmann en haar team gebruikten satellietgegevens en temperatuurmetingen ter plaatse om dit grimmige beeld samen te stellen. Ze concludeerden dat de ongekende ernst van de droogte werd veroorzaakt door een krachtige mix van factoren van klimaatverandering: de wijdverbreide opwarming van de oceaantemperaturen, vooral in de Noord-Atlantische Oceaan, die samenviel met een matige tot sterke El Niño.
De extreme hitte schokte het ecosysteem. Vijf van de tien onderzochte meren overschreden de temperatuur van 37°C (98,6°F), maar het waren de dramatische dagelijkse temperatuurschommelingen – die konden oplopen tot 13°C (55,4°F) – die het meest dodelijk bleken. “Een stijging van de watertemperatuur met 10°C is ongeëvenaard”, zegt ecoloog Adrian Barnett van de Universiteit van Greenwich, die niet bij het onderzoek betrokken was. “De hoeveelheid energie die nodig is om dit te bereiken in zulke enorme hoeveelheden water is onthutsend.”
Het Wereld Natuur Fonds rapporteerde een onmiddellijk en catastrofaal verlies van 10% van de lokale dolfijnenpopulatie binnen slechts één week, waaronder 130 roze rivierdolfijnen (een bedreigde soort) en 23 tucuxi-dolfijnen (ook bedreigd). Tegen de tijd dat de crisis voorbij was, waren er ongeveer 330 karkassen van dolfijnen rond de meren geborgen.
“Als het water een temperatuur van 41°C bereikt, houden vissen gewoon op met functioneren”, legt bioloog Adalberto Val van het Braziliaanse Amazon Research Institute uit. “Hun enzymen worden uitgeschakeld, hun stofwisseling stort in en ze sterven.” De regio, waar ongeveer een vijfde van de zoetwaterreserves op aarde ligt, wordt nu geconfronteerd met een afnemend aanbod in combinatie met steeds vaker voorkomende verzengende gebeurtenissen.
Om de crisis nog urgenter te maken, ontdekten Fleischmann en haar collega’s dat de gemiddelde watertemperatuur in de uiterwaarden van het Amazonegebied sinds 1990 met 0,6°C per decennium is gestegen. “We vrezen dat deze omstandigheden de norm aan het worden zijn”, waarschuwt ecoloog John Melack van UC Santa Barbara. “De gevolgen voor de biodiversiteit en de lokale gemeenschappen zijn diepgaand.”
Dit is geen probleem dat zich beperkt tot het Amazonegebied. Het onderstreept de dringende noodzaak van mondiale actie op het gebied van de reductie van fossiele brandstoffen om nog catastrofalere verliezen aan mensenlevens op onze planeet te voorkomen.
